Eerbetoon voor Las Vegas’ Wreker

DONIAGA – Doniaga krijgt een gedenkteken voor het in 1943 neergestorte Amerikaanse vliegtuig met de bijnaam The Las Vegas Avenger. De plaquette met informatiepaneel wordt op 26 november onthuld. Een F-16 vliegtuig van vliegbasis Leeuwarden vliegt als eerbetoon om drie uur ‘s middags over Doniaga.

In eerste instantie zou het eerbetoon op 2 mei aan het publiek worden getoond, maar de coronacrisis gooide roet in het eten. Een grote herdenking is om diezelfde reden op korte termijn niet mogelijk. De nabestaanden van de Amerikaanse bemanningsleden kunnen ook niet bij de onthulling aanwezig zijn. Plaatselijk Belang wil de gebeurtenis niet in stilte voorbij laten gaan en herdenkt de gebeurtenis uit 1943 nu met zes genodigden.

Ontmoeting uitgesteld
,,Het moet maar zoals het kan”, zegt Peter van Barneveld. Hij verheugde zich vooral op de ontmoeting met de nabestaanden. Dit weerzien wordt nu voor onbepaalde tijd uitgesteld. De Sint Nykster stuitte negen jaar geleden op het bijzondere verhaal. In een boekje stond een alinea over de crash, maar niemand in het dorp wist Van Barneveld meer over de gebeurtenis te vertellen. ,,Als ik iets niet kan hebben, dan is het geen antwoorden op mijn vragen vinden. Ik ben in de geschiedenis gaan speuren. Zo leerde ik meer over wat er precies is gebeurd.” 

423ste squadron
In Doniaga stortte in november 1943 een Amerikaans vliegtuig neer. Op 26 november, precies 77 jaar later wordt nabij de plek een gedenkteken onthuld. Het vliegtuig, met als bijnaam The Las Vegas Avenger (De wreker uit Las Vegas), was onderdeel van het 423ste squadron. Aan boord zaten tien mannen. Het vliegtuig kon vijf ton aan bommen dragen. De kist had er al vijftien missies op zitten, toen het bij de zestiende mis ging. Het vliegtuig was samen met honderd andere vliegtuigen naar Bremen onderweg toen een motor uitviel. Boven de Duitse stad is de kist door het afweergeschut geraakt. Omdat het vliegtuig de andere bommenwerpers door de schade niet meer bij kon houden, moest de bemanning zelf de weg naar huis terug vinden. Duitse vliegtuigen haalden hen boven Friesland in en vielen hen aan. De Wreker werd nabij Sint Nicolaasga onbestuurbaar en stortte in het weiland van boer Huite Zonderland neer.

(Foto: getuige Akke Nijholt-Postma (90))

Vier overleden
Een van de bemanningsleden stierf in de lucht omdat de zuurstoftoevoer was bevroren. Drie anderen kwamen tijdens de crash om. Zes bemanningsleden konden met parachutes uit het vliegtuig komen. De lichamen van Richard Mowrer (22), Arthur Adrian (31), Harold Owen (31) en Henry Steelsmith (23) werden in eerste instantie op de Nederlandse Hervormde begraafplaats in Sint Nyk begraven. Na de oorlog zijn de vier overleden schutters herbegraven in het Limburgse Margraten.

Krijgsgevangenen
De zes overlevenden zijn kort na het neerstorten door de Duitse Wehrmacht opgepakt en krijgsgevangen gemaakt. Piloot Virgil Jeffries heeft nog geprobeerd heeft om te ontsnappen. Dit mislukte en hij werd in het krijgsgevangenenkamp Stalag Luft I in het Noord-Duitse Barth geplaatst. Ook captain John Moon heeft in dat kamp gezeten. Stalag Luft I is op 1 mei 1945 door de Russen bevrijd. De andere vier bemanningsleden, co-piloot Thomas McGalliard, boordwerktuigkundige James Porter, navigator Francis Ramsey en schutter William Treath hebben de oorlog als gevangenen overleefd.

Eerbetoon
Peter van Barneveld kwam met amateurhistoricus Jaap Halma in contact. Samen hebben ze het verhaal op papier gezet. Dankzij de informatie van een Amerikaanse organisatie, de 306th Bomb Group Historical Association in Amerika, hebben de twee het complete verhaal boven water gekregen. Van Barneveld wil graag een eerbetoon voor de moedige Amerikaanse soldaten in het dorp. ,,Er is geen plek te wereld waar ze alle tien samenkomen. De vier omgekomen mannen zijn in Limburg begraven. Ook daar liggen ze niet naast elkaar. Ik vind daarom dat ze hier een gezamenlijke plek moeten krijgen.” 

Plaquette
De plaquette bestaat uit een plexiglas plaat op een metalen voet. Op het informatiepaneel staat een afbeelding van een soortgelijk vliegtuig. De nabestaanden spelen, ondanks de fysieke afwezigheid, een grote rol. De dochter van de vliegenier heeft een gedicht geschreven. Deze woorden staan onder de namen. De plaquette is gemaakt door Henk de Vries van Druktemakers uit Heerenveen. Het eerbetoon waar de plaquette op rust, is van de hand van Harry Nota. De herinneringsplaat staat aan de Westend/Wielwei aan de voormalige Tramwei, vlakbij de plek waar het vliegtuig is neergestort.

Ooggetuige
Plaatselijk Belang Sint Nicolaasga heeft de subsidieaanvragen verzorgd. Ook de organisatie van de onthulling is in handen van het Plaatselijk Belang. Dat organiseren heeft heel wat voeten in de aarde gehad. ,,Fanwege de coronarigels binne de mooglikheden beheind”, zegt Carolien de Lange, ,,Wy ha no in hiel lyts groepke. Dat is wol jammer, maar it is net oars.” Eregast is de ooggetuige. Mevrouw Akke Nijholt-Postma (90) uit Sint Nicolaasga zag als 13-jarig meisje de crash gebeuren. Zij woonde op de boerderij nabij de rampplek en was toevallig buiten. ,,Oare minsken ha it fleantúch wol sjoen, mar sy is de yn fan de ienigse dy’t is  ûngemak sels meimakke en sjoen hat” Mevrouw Nijholt-Postma krijgt daarom de eer om de plaquette aan de voet vast te schroeven.

Jeugd
Het Plaatselijk Belang beperkt het verhaal niet tot enkel de onthulling. De groepen zeven en acht van de basisscholen krijgen, als het mogelijk is, gastlessen over de gebeurtenis. Roel van Nijen heeft het verhaal van Jaap Halma voor de kinderen in boekvorm gegoten. ,,De bern binne al jierren by de fjouwer maaie betinking belutsen. Wat ús betreft heard dizze gebeurtenis hjir ek by, al is dat no noch eefkes op ôfstân.” 

Geen monument
Het eerbetoon voor de Las Vegas Avenger is geen monument. De jaarlijkse Dodenherdenking blijft dan ook op de Kade in Sint Nicolaasga. Wel is de verwachting dat de luchtmacht het eerbetoon omarmt. De Lange: ,,Ik ha begrepen dat militairen ien kear yn ‘e fiif jier in betinking ha wolle. Dat soe hiel moai wêze.”

F-16
Dat de Nederlandse militairen het eerbetoon kunnen waarderen, blijkt uit de rol op 26 november. Een F-16 vliegtuig van vliegbasis Leeuwarden komt speciaal voor de plaquette over Doniaga vliegen. Kolonel  vlieger Doorten legt namens het Ministerie van Defensie, Commando Luchtstrijdkrachten en Vliegbasis Leeuwarden een bloemstuk. 

Zonder publiek
Vanwege de coronamaatregelen is publiek niet gewenst. De plaquette is vanaf vrijdag 27 november voor iedereen te bekijken. Van de onthulling worden foto’s en video’s gemaakt. Deze worden op www.desintnykster.nl geplaatst.