‘Altyd mei dy klank dwaande’

Peter de Jong achter zijn pauken. Foto EJBouma FotografieSINT NICOLAASGA - Peter de Jong uit Sint Nicolaasga bespeelt de pauken in het koperensemble Koperguod. De pauk lijkt op een trommel, maar heeft verschillende toonhoogtes. ,,Der kin in hiel swier en tagelyk in ferfynd gelûd yn sitte. Dat makket it instrument sa bysûnder”, zegt Peter de Jong, ,,Ik bin altyd mei dy klank dwaande.”

De Sint Nykster is op 12-jarige leeftijd bij de drumband in Sint Nyk begonnen. ,,Ik siet altyd mei de fingers op tafel te trommeljen. Myn mem fûn dat ik by de drumband moest.” Hij begon op de tenortrom, die je voor de borst draagt. Later mocht hij op de grote trom spelen. ,,Ik ha ek noch op de lyra spile, in soarte fan klokkespul. Dêr ha ik wol seare earen fan hân.”

Harmonie
In 1988 werd De Jong gevraagd voor muziekvereniging De Harmonie. Er was een plek achter de pauken vrij. ,,Ik woe dat wol dwaan, mar dan woe ik ek op les.” Peter de Jong leerde een jaar later de kneepjes van het vak op de muziekschool van Henk Waterlander uit Sint Nyk. De Harmonie stond onder leiding van dirigent Andries Kramer. ,,Hy is wol myn reade tried yn’e musyk. Yn 1993 bin ik troch Andries frege om mei it Frysk Fanfare Orkest nei it WMC yn Kerkrade te gean.”

Het Frysk Fanfare Orkest was een grote stap voor De Jong. ,,Ik wie 21 jier en hie net folle ûnderfining om by oare korpsen te spyljen. Ik ha earst mei de earen en eagen stean te klapperjen en frege my ôf of my dit slachje soe. Mar it wie in fantastyske groep minsken mei ûnder oare Sytse Pruiksma op de pauken. Hy hat my, mar ek de oare slachwurkers, in hiele protte basisslachtechnyken by brocht. It wie in machtich moaie tiid, hielendal omdat we yn dat jier wrâldkampioen waarden yn de konsertôfdieling fanfare.”

Pauken
De Sint Nykster heeft een zogeheten renaissancevel op zijn pauk, een kunststofvel dat lijkt op een koeienvel. Peter de Jong zit vaak achterin in het orkest, maar niet achter de bassen. ,,Oars mengt it lûd net goed en krigest in ferkeard klankbyld yn de seal.” Peter de Jong maakt gebruik van vier pauken van 32 inch, 29 inch, 26 inch en 23 inch. De laagste pauk kan van een lage c tot een b, bijna een octaaf verschil. Het kleinste instrument heeft het kleinste bereik. Elk hoekje van de pauk moet worden gestemd. Als de spanning iets anders is, dan krijgt de pauk een bijklank en haalt ie de noot niet. ,,Ik kin net samar begjinne te draaien. Alles wasto dochts hat ynflûd op de rêst.” Peter de Jong heeft een speciaal apparaat dat de spanning op het vel meet. Met een wijzertje leest De Jong de gegevens af en weet hij waar het vel strakker moet of juist losser.

Pedaal
Met het pedaal onderin wordt de toonhoogte bepaald. Aan de zijkant zitten metalen stangen die door een veer onderin worden gestuurd. Door het pedaal in te trappen gaat de toon omhoog. Met behulp van de stemschaal worden de pauken gestemd, zodat de noten overeenkomen met die van de instrumenten van het orkest. Een pauk is een kostbaar instrument: een viertal pauken kosten samen tussen de 15.000 en 18.000 euro.

Stemmen
De pauk is een natuurinstrument. In de repetitieruimte is het klimaat stabiel en hoeft De Jong de stemschaal bijna niet aan te passen. Maar met vervoer naar bijvoorbeeld een concert verandert de temperatuur en luchtvochtigheid. Dat heeft allemaal invloed. ,,Asto in oere ûnderweis bist, dan wurdt it koper kâld. As ik dan gelyk spyljen gean, dan hat de pauk in hiele oare klank dan yn’e waarmte in oere letter. Ik moat dan de hiele stemmerij wer by del. Under it konsert kin ik it net mear bystjoere. It ha it wol hân dat mei in repetysje dat de grutte podiumlampen noch net oan wiene. Doe't se wol oanstiene, koe ik der neat mear mei. Ik moest it hiele spul opnei stimme.”

Invloed
De pauk is ook gevoelig voor tocht. Peter de Jong heeft bij een concert in een kerk bij een deur gezeten. ,,Eltse kear as der wer ien binnen kaam, kryg de pauk in kâlde wynflaach. Ik hie in hiel soadmuoite om dy pauken der wer by te krijen.” Andere instrumenten van het orkest hebben daar minder last van. Nu de kachel ook steeds vaker uitgaat vanwege de hoge energieprijzen, moet De Jong extra opletten. ,,It wurdt spannender: bliuwe se suver of net?”

Lijmklem
Peter de Jong heeft al eens vlak voor een première een vel moeten vervangen. ,,Ik wie eigenwiis mei de generale repetysje de dei derfoar. Ik hie nei de repetysje de beskermhoesen net oer de pauken dien. De dei dêrnei wie der immen mei it filmdoek dwaande liet in lymklemme nei beneden fallen, dwars troch it fel fan in pauk.” De dirigent vroeg of De Jong eerder kon komen, maar die tijd was er niet. Een uur voor de première is De Jong met het vel begonnen. Hij was net op tijd klaar. De situatie was niet ideaal: een pasgespannen vel moet 24 uur bijkomen zodat de eerste rek eruit gaat. En het concert? ,,Dat gie goed.”

De pauk heeft een groot bereik waarbinnen de paukenist veel kan aanpassen. ,,It moaiste fan de pauken is de klank. It jouwt in ekstra stik waarmte oan it gehiel. Mei de pauken kinst op ferskillende manieren boartsje.” Het spelen gebeurt met stokken. De Jong heeft er negen paar. Voor de stokken heeft hij een aparte tafel, die half over de pauken heen hangt. Om de grootste stokken zit vilt voor een zachte slag. De kleinsten zijn van hout en die klinken heel direct. ,,In slach kinsto klinke litte fanút de earm, mar in slach fanút in pols klinkt hiel oars.” Peter de Jong is rechts. Zijn rechterhand is daarom sterker dan de linker. ,,Ik merkte dat de linker net fluch genôch wie. No train ik de linkerearm troch mei bygelyks it klussen de oare earm te brûken. No ha ik de slagen hast like hurd mei links as mei rjochts.”

Drummen
Het drummen mist De Jong niet. ,,Yn de basis kin ik hielendal net drumme. Dêr ha ik ek noait les yn hân. Ik bin de ienige yn de famylje dy’t wat yn de musyk docht. It drummen hat my ek minder ynteresseard. Der wiene genôch minsken yn dy tiid dy’t wol drumme woene. Dat is mei paukenisten wol oars. De sweierrichheid is it stimmen fan de pauken. Deryn sit de útdaging.”

WMC
Peter de Jong heeft een aantal favoriete muziekstukken. Een daar van is het stuk ‘I shall love but Thee’. De compositie heeft, naast een zangeres, meerdere tempowisselingen en toonhoogtes. Het spijt De Jong dat hij het stuk niet live heeft kunnen horen op het Wereld Muziek Concours (WMC). ,,Ik hie der graach by weze wollen. Echt in fantastisch mooi stik is dit.” Zelf heeft de Sint Nykster meerdere keren op het WMC op mogen treden. Tweemaal ging zijn orkest met de wereldtitel naar huis.

Koperguod
De paukenist is in 2003 is gestopt met de Harmonie en stapte over naar Wilhelmina Easterein, opnieuw dirigent Andries Kramer achterna. Peter de Jong speelt sinds een aantal jaar bij Koperguod, een Fries koperensemble dat op projectbasis speelt. Ook hier staat Kramer aan het roer. Koperguod bestaat uit vier trompettisten, een hoornis, een bas-speler, vier trombonisten, twee slagwerkers en de dirigent. Het orkest wordt aangevuld als het nodig is: dan komen er drie hoorns, een euphonium en soms een extra trompet bij. Het ensemble heeft twee keer een groot lustrumconcert in Theater Sneek gegeven. Met de optredens deden onder andere New Trombone Collectief mee, net als trompettist Eric Vloeimans en een gelegenheidskoor. Een hoogtepunt was de Schilderijententoonstelling, een bekend stuk van de Russische componist Modest Moessorgski. Het origineel is voor piano geschreven en de Franse componist Maurice Ravel heeft daar een orkestbewerking van gemaakt. ,,Dêr is ek in bewurking fan foar in koperensemble. In stik bestiet út sechstjin dielen. Dat hawwe wy in it foarjier fan 2019 trije kear útfierd yn twa wykeinen tiid. Dat wie echt topsport.”

Optreden
In september gaat De Jong met Koperguod naar Terschelling voor het Fanfare Festival. In november staat een concert met een koperensemble uit Groningen op de planning. In december hoopt De Jong de Kerst Cantate te gaan spelen in een arrangement van Andries Kramer.